Yapım İşlerinde Avans Verilmesi ve Avans Mahsubu

Avans Nedir?

Bu yazımızda 4735 Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu kapsamında gerçekleştirilen yapım işlerinde çok sık uygulanmayan ancak uygulandığında kafa karışıklığına sebebiyet veren avans verilmesi ve avans mahsup hesaplarının nasıl yapılacağını açıklamaya çalışacağım.

Hakediş, yüklenicilerin mal, hizmet veya yapım işlerinde yaptıkları iş karşılığında idareden alacağı tutarıdır. Hakedişlerin düzenlenmesine ilişkin esaslar yapım işleri genel şartnamesinin 39 ve 40’ıncı maddelerinde belirtilmiştir ve yapılacak hakediş ödemeleri Merkezi Yönetim Harcama Belgeleri Yönetmeliği / Mahalli İdareler Harcama Belgeleri Yönetmeliği ekinde yer alan standart raporlarla gerçekleştirilir.

Hakediş ödemeleri mali mevzuatımızdan ve ihale mevzuatımızdan gelen hükümler gereği kanuni kesintiler yapıldıktan sonra (gelir vergisi, damga vergisi, kesin hesap kesintisi, avans mahsubu vb.) yapılır. Hakedişlerden yapılması gereken kesintilerden biride avans kesintisidir.

Avans, bir malın veya hizmetin alınması ya da yapım işinin yaptırılması için anlaşılan tutarın bir kısmının önden sahibine/yüklenicisine ödenmesi olarak tanımlanabilir. Avans, Kamu İhale Terimleri Sözlüğünde “Mal ve hizmet alımları ile yapım işlerinde sözleşmenin yürütülmesi için gerekli giderleri karşılamak üzere ve yüklenicinin yazılı isteği doğrultusunda, idarece belirlenen bir oran veya miktar tutarında idare tarafından yükleniciye ön ödeme yapılması” şeklinde tanımlanmıştır.

Yapım işlerinde, sözleşmede belirtmek ve aynı miktarda teminat almak koşuluyla;

• Şantiyenin kurulması,
• Lüzumlu makine ve ekipmanın nakli,
• Makine, ekipman, malzeme ve cihazların satın alınması ve siparişe bağlanması,
• Taahhüdün ifası için gerekli ihzarat malzemenin temini

gibi işler için gerekli giderleri karşılamak üzere avans verilebilir. İlk yatırım maliyetinin yüksek olduğu işlerde hammadde, tesis ve ekipman gibi malzemelerin teminin yapılabilmesi için idarenin belirleyeceği oranda avans verilmesi işin devamlılığının sağlanması açısından önem arz etmektedir.

Avans Oranının Belirlenmesi ve Ödenmesi

Sözleşme konusu işin gerçekleştirilmesinde avans verilip verilmeyeceği idarenin takdirindedir. 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunun 27’nci ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunun 7’nci maddesi gereği, avans verilip verilmeyeceğinin, verilecekse hangi şartlar altında ve ne kadar verileceğinin Yapım işlerine ait TİP sözleşmenin 13’üncü maddesinde belirtilmesi zorunludur.

Sözleşme konusu işin ifası için gerekli hazırlıkları yapmak üzere verilecek avans tutarı sözleşme bedelinin 1/3’ünü geçemez. Örneğin; sözleşme bedeli 1.500.000,00 TL olan bir işte verilecek maksimum avans tutarı 500.000,00 TL dir. Yükleniciye verilecek avans tek seferde ödenebileceği gibi yıl içerisinde birden fazla dilimler halinde de ödenebilir. Avansın birden fazla dilim halinde ödenmesi durumunda avans ödeme tarihlerinin ve avans dilimlerinin TİP sözleşmenin 13.3. maddesinde belirtilmiş olması gerekir.

Avans ödemeleri, yer teslimi yapıldıktan ve iş programı onaylandıktan sonra yüklenicinin yazılı isteği üzerine yapılır. Avans ödemesi yapılabilmesi için yüklenicinin yazılı başvurması esastır.

Yüklenici, avans almak için İdareye yapacağı yazılı başvuruda, avansı “Şantiyenin kurulması, lüzumlu makine ve ekipmanın nakli, makine, ekipman, malzeme ve cihazların satın alınması ve siparişe bağlanması, taahhüdün ifası için gerekli ihzarat malzemesinin temini” için kullanacağını, bu avansı tahsis edeceği hususlara ait miktar ve tutarları ile itfa (ödeme) tarihlerini bildirmesi ve avans hükümlerine uyacağını taahhüt etmesi şarttır.

Avansın muhtelif sebeplerle öngörülenden geç ödenmesi durumunda yüklenici İdareden hiçbir suretle süre uzatımı, tazminat ve benzeri taleplerde bulunamaz.

5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunun 35’inci maddesinde Sözleşmesinde belirtilmek ve yüklenme tutarının yüzde otuzunu geçmemek üzere, yüklenicilere, teminat karşılığında bütçe dışı avans ödenebileceği belirtilmiştir.

5018 Sayılı kanunun 35’inci maddesine dayanılarak hazırlanmış olan “Ön Ödeme Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’in 7. maddesinde; Sözleşmelerinde belirtilmek ve karşılığında aynı tutarda teminat alınmak koşuluyla yüklenicilere;

• Mal ve hizmet alımlarında yüklenme tutarının yüzde 10’una, yapım işlerinde ise yüklenme tutarının yüzde 15’ine kadar bütçe dışı avans verilebilir.
• Yukarıda belirtilen oranların üzerinde avans verilmesini zorunlu kılan durumlarda; genel bütçeli idareler için Bakanlığın uygun görüşü, kapsamdaki diğer idareler için ise üst yöneticinin kararı ile ve aşan kısım için T.C. Merkez Bankasının kısa vadeli avanslara uyguladığı oranda faiz alınmak kaydıyla, yüklenme tutarının yüzde 30’unu aşmamak üzere belirlenecek oranda bütçe dışı avans verilebilir.

Avans oranlarını değerlendirdiğimizde karşımıza iki farklı oran çıkmaktadır. Bunlar;

• 4735 sayılı kanundan gelen 1/3 (%33)
• 5018 sayılı kanundan gelen %30

Konuya ilişkin Sayıştay Temyiz Kurulu tarafından 09.02.2022 tarihinde verilen karara baktığımızda;

…. İlam aşamasındaki savunmalarında, ihale sürecinde görev yapan Belediye yetkilileri, Kamu İhale Kurumu internet sitesinin mevzuat kısmında yayımlanan sözleşme tasarısına uygun olarak %33 oranında avans verileceği belirtildiğinden ilama konu işe ilişkin sözleşmenin bu şekilde düzenlendiğini ifade etmişlerdir. 5018 sayılı Kanun’a tabi olmayan bir takım idareyi de kapsamına alan 4734 ve 4735 sayılı Kanun uyarınca düzenlenen Tip Sözleşmenin, 5018 sayılı Kanun’a aykırılıklar içerebilmesi doğaldır. Ancak, yukarıdaki mevzuat hükümlerinden de anlaşılacağı üzere; belediyeler de 5018 sayılı Kanunun, ön ödemeye ilişkin 35’inci maddesine tabii oldukları için, ilgililerin 5018 sayılı Kanun’un amir hükümlerine riayet etmesi gerekmektedir.

5018 Sayılı Kanunun ön ödemeye ilişkin 35’inci maddesine tabi olan idarelerin avans oranını %30’u geçmeyecek şekilde belirlemeleri uygulama açısından daha sağlıklı olacaktır.

Avans Mahsup İşlemleri

Verilen avanslar, avansın verildiği tarihten itibaren her bir hakedişin sözleşme bedeline ait tutarına, avans mahsup oranı uygulanarak hakedişlerden kesinti yapılmak suretiyle mahsup edilir. Avans mahsup oranı TİP Sözleşmenin 13.9.1. maddesinde belirtilmiştir ve avans mahsup oranı avans verilme oranının %50 fazlasıdır.

Örneğin, sözleşme bedelinin %30’u oranında avans verilmiş bir işte avans mahsup oranı avans verilme oranının %50 fazlası olacağından [ %30 + (%30 x %50)= %45] hakediş tutarı üzerinden %45 avans mahsubu yapılır.

1.000.000,00 TL Sözleşme bedelli ve %30 (300.000,00 TL) avans verilen bir işte 200.000,00 TL lik hakedişde kesilecek avans mahsup tutarı aşağıdaki gibi 2 farklı şekilde hesaplanabilir.

1. Avans Mahsubu : (Avans Tutarı / Sözleşme Bedeli) x Avans Mahsup Oranı x Hakediş Tutarı

Avans Mahsubu : (300.000,00 / 1.000.000,00) x 1,5 x 200.000,00 = 90.000,00 TL

2. Avans Mahsubu : Avans Mahsup Oranı x Hakediş Tutarı

Avans Mahsubu: [%30 + (%30 x %50)] x 200.000,00 = 90.000,00 TL

Avans kesintisi hakediş arka kapağında kesinti ve mahsuplar bölümünde yapılır. Mahsup edilen miktar kadar avans teminat mektubu serbest bırakılır. Eğer varsa, avans bakiyesi son geçici hakedişten yüzde nispetine bakılmaksızın tamamen kesilir. Hakediş tutarı yetmediği takdirde farkı, yüklenici otuz gün içinde nakden öder, aksi takdirde avans teminatı nakde çevrilerek mahsup edilir.

İşin tasfiye edilmesi halinde, yüklenici tasfiye kabul tarihinden itibaren otuz gün içerisinde avans bakiyesini nakden ödemek zorundadır. Bu süre sonunda ödeme yapılmadığı takdirde, avans bakiyesi avans teminatı nakde çevrilerek mahsup edilir.

Yapım işlerinde, %15’in üzerinde avans verilmesi durumunda Ön Ödeme Usul ve Esasları Hakkında yönetmeliğin 7.a.2 maddesi gereği bu oranı aşan kısım mahsup edilirken T.C. Merkez Bankasının kısa vadeli avanslara uyguladığı oranda faiz uygulanması gerekir.

Sayıştay Temyiz Kurulu tarafından 09.02.2022 tarihinde verilen karara baktığımızda; İlama konu olayda kamu zararının kaynağı sözleşme bedelinin %30’u veya %33’ü üzerinden avans verilmesi değil, sözleşme bedelinin %15’ini aşan orandaki avans miktarından, Merkez Bankasının kısa vadeli avanslara uyguladığı oranda faiz tahsil edilmemesidir.

Sayıştay tarafında verilen 12.04.2022 tarihli kararda da konu aynı şekilde değerlendirilmiştir. Yükleniciye … tarihinde … TL ve … tarihinde … TL olmak üzere toplam … TL avans verilmiş olup, bu tutar Sözleşme bedelinin %52’sine denk gelmektir. Yukarıda yer alan mevzuat hükümlerine göre, sözleşmesinde öngörülmediği halde yüklenme tutarının %15’ini aşan miktarda verilen avans miktarı için T.C. Merkez Bankası kısa vadeli avans faiz oranına göre hesaplanması gereken faizin alınmaması sonucu toplam … TL kamu zararına neden olunmuştur.

Avans Verilen İşlerde Fiyat Farkı Hesaplanması

Avans verilen işlerde fiyat farkı hesabı yapılırken dikkat edilmesi gereken temel nokta fiyat farkına esas tutar (An) belirlenirken avans mahsubunun düşürülmesi gerektiğidir. Bu durum fiyat farkı kararnamesinin uygulama esasları bölümünde belirtilmiştir.

Avans ödenen işlerde, hakedişten mahsup edilen avans tutarı, formüldeki (A_n) tutarından düşüldükten sonra fiyat farkı hesaplanır. Fiyat farkı katsayısının (P_n) birden küçük olması halinde, (A_n) tutarından avans miktarı düşülmez.

Fiyat farkı olan işlerde fiyat farkı formülünde yer alan An tutarından o hakedişte kesilecek avans tutarı düşüldükten sonra fiyat farkı hesaplanmalıdır. Bir örnekle açıklamak gerekirse hakediş tutarının 100.000,00 TL ve avans mahsup tutarı 30.000,00 TL olan bir işte fiyat farkı formülünde [F= An x B x (Pn-1)] yer alan An , hakediş tutarından avans mahsubu çıkarılarak bulunur (An : 100.000,00 – 30.000,00 = 70.000,00 TL). Fiyat farkı katsayısının (Pn) birden küçük olması halinde, (An) tutarından avans miktarı düşülmez.