Yapım işlerinde sigorta, işin başlamasından eserin idareye teslimine kadar geçen sürede karşılaşılabilecek ani ve beklenmedik hasarlar karşısında iş sahibini (idare) ve yüklenici firmayı koruyucu mekanizma olarak karşımıza çıkmaktadır.
4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamında gerçekleştirilen yapım işlerinde oluşabilecek ani ve beklenmedik risklere karşı, yükleniciyi ve dolayısıyla idareyi güvenli tarafta tutabilmek açısından 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu, Yapım İşleri Genel Şartnamesi ve yapım işlerine ait TİP Sözleşmede sigortalama işlemlerine ilişkin gerekli yasal düzenlemeler yapılmıştır.
Yüklenici, işyerindeki her türlü araç, malzeme, ihzarat, iş ve hizmet makineleri, taşıtlar, tesisler ile sözleşme konusu yapım işinin korunmasından işe başlama tarihinden kesin kabul tarihine kadar sorumludur. Ayrıca yaptığı işlerden dolayı üçüncü kişilerin kendilerine veya mallarına zarar verilmesi ihtimaline karşıda sorumludurlar. Bu süreç içerisinde karşımıza üç aşamalı bir yükümlülük durumunu kapsayan üç farklı sigorta çıkmaktadır. Bunlar;
- İnşaat sigortası (Bütün Riskler)
- Genişletilmiş bakım devresi teminatı içeren sigorta
- Mali mesuliyet sigortası
İnşaat Sigortası (Bütün Riskler);
4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunun ile Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 9’uncu maddesi ile TİP Sözleşmenin 17’inci maddesine göre yüklenici, iş yerlerindeki her türlü araç, malzeme, ihzarat, iş ve hizmet makineleri, taşıtlar, tesisler ile sözleşme konusu iş için, işin özellik ve niteliğine göre ihale dokümanında belirtilen şekilde; İşe başlama tarihinden geçici kabul tarihine kadar geçen süre içinde oluşabilecek
- Deprem,
- Su baskını,
- Toprak kayması,
- Fırtına,
- Yangın gibi doğal afetler ile
- Hırsızlık,
- Sabotaj
Gibi risklere karşı “inşaat sigortası (bütün riskler)” yaptırmak zorundadır.
İnşaat sigortası (bütün riskler/all risk), Kamu İhale Kurumu tarafından yayımlanan terimler sözlüğünde de aynı şekilde tariflenerek yüklenicinin yaptırması gereken sigorta olarak tanımlanmıştır.
Olağanüstü haller ve doğal afetlerin işyerlerinde ve yapılan işlerde meydana getireceği hasar ve zararlar ile sigortalanabilir riskler (all risk) sigorta kapsamında bulunduğundan yüklenici, bu hasar ve zararlar için idareden hiç bir bedel isteyemez. Ancak bu hasar ve zararlardan meydana gelecek gecikmeler için yükleniciye gerekli ek süre verilir.
İnşaat sigortası (bütün riskler) kapsamındaki imalatlarda meydana gelen hasarla için yükleniciye ayrıca bir ödeme yapılmayacağına ilişkin Sayıştay 1. Dairesi tarafından verilen 06.10.2022 tarihli ve 10871 nolu kararda;
Deprem nedeniyle tünel inşaatında hasar meydana gelmesi sonucu proje revizyonuna gidilerek tünelde iyileştirmeler yapılmış ve bedeli iş artış kapsamında ödenmiştir. İş artış kapsamında yapılan ödemelerin bir kısmı tüneldeki iyileştirmelerden (bulon, süren, nihai beton imalatlarını niteliklerinin değiştirilmesi) kaynaklanmakta iken, bir kısmı da deprem nedeniyle hasar gören imalatların yeniden ikmal edilmesinden kaynaklanmaktadır.
All risk sigorta kapsamında olmasına rağmen deprem nedeniyle tünelde meydana gelen hasar için yükleniciye ödeme yapıldığı anlaşılmıştır.
Deprem nedeniyle yapıda meydana gelen hasarlar all risk sigortası kapsamında olduğundan, bu hasarlara karşılık yükleniciye ödeme yapılması sonucu kamu zararı oluşmuştur.
İfadelerine yer verilmiştir.
Genişletilmiş Bakım Devresi Teminatı;
Yüklenici, geçici kabul tarihinden kesin kabul tarihine kadar geçecek süreye ilişkin;
a) Yüklenicinin sözleşme şartları dahilindeki yükümlülükleri kapsamında eksik ve kusurların giderilmesi amacıyla yaptığı çalışmalar sırasında sigortalı kıymetlere verdiği zarar ve ziyanlar,
b) Bakım devresi esnasında ortaya çıkan ve inşaat devresinde yüklenicinin sorumlu olduğu bir nedene dayanan ziyan ve hasarlara karşı
kapsamı ihale dokümanında belirtilen genişletilmiş bakım devresi teminatını içeren sigorta yaptırmak zorundadır.
Teminat süresi içinde meydana gelen sel felaketi nedeniyle zarar gören yapım işinin fiilen kesin kabulünün yapılmaması durumuna ilişkin Kamu İhale Kurumu tarafından verilen 2022/DK.D-338 nolu kararda;
1) Geçici kabulün yapılması ile yüklenicinin taahhüdünü yerine getirmek suretiyle
yapının inşa aşamasına yönelik yükümlülüklerini yerine getirdiği ve teminat süresindeki yapıya ilişkin bakım ve muhafaza yükümlülüklerinin başladığı dikkate alındığında, geçici kabulden sonraki bir aşama olan teminat süresi içerisinde meydana gelen sel felaketi nedeniyle ortaya çıkan zarar hakkında 4735 sayılı Kanunun 10 uncu maddesi hükümlerinin uygulanamayacağına, dolayısıyla yüklenici tarafından anılan Kanun maddesine istinaden mücbir sebep başvurusunda bulunulmasının gerekmediği
2) Teminat süresinin bitimi sonrasında meydana gelen sel felaketi nedeniyle sözleşme
konusu yapı üzerinde fiilen kesin kabul yapılamasa da, teminat süresi içinde sel felaketinin yaşandığı zamana kadar; geçici kabul ile sözleşme ve eklerinde yer alan hükümlere uygun olarak tamamlandığı tespit edilen işin sürekli bakımının yapıldığının, ayrıca yapının fen ve sanat kurallarına uygun yapılmamasından kaynaklanabilecek herhangi bir bozukluğun veya geçici kabulden sonra ortaya çıkan bir kusurun olmadığının, yapının kullanıma engel durumunun bulunmadığının idarece tespit edilmiş olması halinde, teminat süresinin bitiminden sonra kesin kabulün yapılması ve mevzuattaki diğer şartların da sağlanması kaydıyla yüklenicinin kesin ve
ek kesin teminatının kalan kısmının iade edilmesi gerektiği
Belirtilmiştir.
Mali Mesuliyet Sigortası;
İşin devamı sırasında işyerinde yapılacak çalışmalar nedeniyle, işçilerle çevre halkının kazaya uğramalarını, zarar görmelerini ve işlerde zarar ve hasar meydana gelmesini önleyici tedbirlerin alınmasından da yüklenici sorumlu olup, alınan bütün tedbirlere rağmen, yüklenicinin yaptığı işlerden dolayı üçüncü kişilerin kendilerine veya mallarına zarar verilmesi ihtimaline karşı mali mesuliyet sigortası yaptırmakla yükümlüdür.
Sigorta İşlemlerinde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
Sigorta poliçesinde, idare işveren sıfatıyla, yüklenici işi gerçekleştiren sıfatıyla yer almalı, alt yüklenicilerin vereceği zararların da teminat kapsamında olduğu belirtilmeli.
İnşaat sigortası (All Risk) ve mali mesuliyet sigortası; işe başlama tarihinden geçici kabul tarihine kadar geçen süreyi, genişletilmiş bakım devresi sigortası, geçici kabulün yapılmasıyla başlayıp kesin kabulün yapılmasına kadar geçen süreyi kapsar.
Sigortalara ilişkin poliçeler, İdarenin yazılı izni dışında iptal edilemez ve süresi kısaltılamaz. Sigortalara ilişkin poliçelerin;
- İnşaat sigortası (Bütün Riskler) ve mali mesuliyet sigortasının, geçici kabul tarihinden önce iptal edilemeyeceği ve süresinin kısaltılamayacağı,
- Genişletilmiş bakım devresi teminatının ise kesin kabul tarihinden önce iptal edilemeyeceği
Hükmünü taşıması ve ilk hakediş raporunun düzenlenip tahakkuka bağlanmasından önce idareye verilmesi gerekir. Aksi halde hakediş tutarı ve öngörülmüş ise avans ödenmez. Sigorta primlerinin ödendiğine ve sigorta sözleşmesinin yürürlükte olduğuna dair sigortacıdan alınacak bir belgenin her hak edişin tahakkuka bağlanmasından önce idareye sunulması zorunludur.
Fiyat farkı ve sözleşme artışı olan işlerde ödenen toplam hakediş tahakkuk tutarının poliçedeki sigorta bedelini aşması durumunda zeyilname ile sigorta bedelinin arttırılması gerekir.
Süre uzatımı yada cezalı çalışma nedeniyle işin bitiş tarihinin ötelendiği durumlarda süre uzatımları dahil işin bitiş tarihine yada cezalı çalışma sürecinin bitiş tarihine bağlı olarak sigorta bitiş tarihinin de uzatılması gerekir.
Savaş, yurt içinde seferberlik, ayaklanma, iç savaş ve bunlara benzer olaylar veya bir nükleer yakıttan kaynaklanan radyasyonlar ve bunlar için alınan önlemler sonucunda meydana gelecek riskler gibi sigortalanması mümkün olmayan riskler ile idarenin işlerin tamamlanmış kısımlarını teslim alarak kullanmasından dolayı bu kısımlardan doğacak riskler idareye aittir
Feshedilen veya Tasfiye Olan İşlerde Sigortalar;
Sözleşmenin feshi veya tasfiye halinde inşaat sigortası (bütün riskler); fesih veya tasfiye olur tarihinden başlamak üzere iş, yeni yükleniciye ihale edilinceye kadar devam ettirilir ve bu süreye ait sigorta giderleri idare tarafından karşılanır.
Sayıştay Temyiz Kurulu tarafından verilen 30.11.2016 tarihli ve 42424 tutanak nolu kararda;
Fesh edilen Hizmet binası yapım işinde, ikmal inşaatına kadar geçen süre için yaptırılan bütün riskler sigorta bedelinin kurum bütçesinden ödenmesi nedeniyle …. TL tazmin hükmolunmuştur.
Rapor dosyası ve eki belgelerin incelenmesinde, “… … Hizmet Binası Yapım işi”ne ait sözleşmenin feshedildiği, İdare tarafından yapılan sigortanın, sözleşmenin fesih tarihinden ikmal ihalesine kadar olan …… tarihleri arasındaki süreyi kapsadığı, dolayısıyla mevzuata uygun olduğu anlaşılmaktadır.
Bu açıklamalara göre sorumlu tazmin hükmünün KALDIRILMASINA,
Belirtilmiştir.
Yüklenicinin sözleşme şartlarına uymaması gibi nedenlerle idare tarafından sözleşmenin feshedilmesi veya 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununun “Sözleşmelerin tasfiyesi veya devri” başlıklı geçici 4 üncü maddesi doğrultusunda yüklenicinin talebi üzerine mevzuat hükümleri doğrultusunda sözleşmenin feshedilmesi halinde sigorta giderlerinin feshedilen sözleşmenin yüklenicisinden veya yapılan yeni ihale sonucu belirlenen yükleniciden talep edilip edilemeyeceği hususuna ilişkin olarak Kamu İhale Kurumu tarafından verilen 2023/DK.D-56 nolu kararda;
1. Yüklenicinin kusuru nedeniyle sözleşmenin feshedilmesi durumunda Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin “İş ve işyerlerinin korunması ve sigortalanması” başlıklı 9 uncu maddesinin sekizinci fıkrasında yer alan sigorta giderlerinin idarece karşılandıktan sonra yükleniciden tazmin edilebileceği
2. Kanun’un geçici 4 üncü maddesi kapsamında sözleşmelerde yükleniciye fesih hakkının verildiği, bu sözleşmelerde yüklenicinin kusurundan bahsedilemeyeceği, bu nedenle bu sözleşmelere konu işlerin yeni yükleniciye ihale edilinceye kadar sigorta giderlerinin idare tarafından karşılanacağı ancak yükleniciye tazmin ettirilemeyeceğine, ayrıca anılan sigorta giderleri sözleşmenin feshinden sonra yapılan ihalenin de konusunu oluşturmadığından, sigorta giderlerinin karşılanmasının yeni yükleniciden de talep edilemeyeceği
Belirtilmiştir.
Sigortalama işlemlerinin temel gerekçesi işin başlanılmasından sonra ortaya çıkabilecek risklere karşı idare ve yükleniciyi güvenli tarafta tutmaktır. Yüklenici firmanın ilk hakediş raporu öncesine kadar İnşaat sigortasını yaptırarak idareye teslim etmesi gerekir. Sigortalama işlemlerine ilişkin yasal düzenlemeler 4735 sayıl Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu ve Yapım İşleri Genel Şartnamesini 9’uncu maddesi ile TİP sözleşmenin 17’inci maddesinde yapılmıştır.
Ayrıca, 6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş merkezli ve 11 ilimiz etkileyen depremler sonrasında geçici kabulü yapılmamış işlerde meydana gelmiş olabilecek hasarların İnşaat sigortası (bütün riskler/all risk) kapsamında değerlendirilmesi gerektiği hususu önem arz etmektedir.
Kaynak; Hap Bilgilerle Yapım İşleri İhaleleri / İnşaat Y. Mühendisi Orhan ÖZYURT